«طرف‌های ذی‌نفع» از مجموعه جُستارهای «اقتصاد چرخشی»
نویسنده: دکتر وحید مشیرنیا
تاریخ انتشار: 1399/05/04
- 372
خط را خط بزن
(سخن اول: «طرف‌های ذی‌نفع» از مجموعه جُستارهای «اقتصاد چرخشی»)
وحید مشیرنیا (آسیمه)
در سازمان‌هایی که علاوه بر پیروی از رویکردهای1) مالی‌اقتصادی که راز بقای هر سازمانی‌است، رویکرد زیست‌محیطی2) را انتخاب و جاری کرده‌اند، موضوع طرف‌های ذی‌نفع، شکل گسترده‌تری به خود می‌گیرد.
آنان با طرح‌ریزی و پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی که معروف‌ترین آن‌ها ISO 14001 است، چیزی فراتر از سودهای اقتصادی و رشد مالی سازمان خود را مورد نظر قرار می‌دهند. این‌گونه سازمان‌ها، نیاز خود را در شناسایی طرف‌های ذی‌نفع3) در اوان طرح‌ریزی سیستم، به درستی حس میکنند و به‌صورت کامل تشخیص می‌دهند و به صورت خودخواسته، خود را ناچار می‌بینند که در هنگام تعیین فرآیندهای کاری خود و در کل هر اقدامی که برای اجرای ماموریت ِسازمانی4) ، تعریف چشم‌انداز5) و دست‌یابی به اهداف کلان‌وخرد6) آن لازم است، منافع همه‌ی ذی‌نفعان را مورد توجه قرار دهند. در یک جمله «موضوع‌های گوناگونی هستند که از فعالیت‌های جاری در یک سازمان اثر می‌گیرند و بر آن تاثیر می‌گذارند و این‌ها جملگی، برای طرف‌های ذی نفع مهم هستند». از جمله‌ی این مولفه‌های اثرده و اثرگیر، جنبه‌های زیست‌محیطی فعالیت‌های یک سازمان و پیامدهای ناشی از آن است که به‌ناچار باید مورد توجه قرار گیرند. این کار بسیار ضروری‌است و در اصل همان چیزی است که در مردم‌زبانی7) از آن با عنوان «از نان شب واجب‌تر» یاد می‌شود.
اکنون ده‌ها سال است که دیگر اصطلاح «برد-برد»8) معنای خود را در معیارهای جهانی به‌کلی از دست داده و جایگزین دیگری یافته که آن «برد-برد-برد» 9) است. در این اصطلاح دیگر یک سازمان تنها به برد و کسب منافع خود و مشتریانش (کارفرما، سفارش‌دهنده‌ی قرارداد، ...) نظر ندارد و برای آن طرح‌ریزی نمی‌کند بلکه، برد سایر اشخاص ذی‌نفع را نیز ملاک عمل قرار می‌دهد.
این پرسش‌ها مطرح هستند: آیا فعالیت‌هایی که سازمان، خواه دولتی، خصوصی، تولیدی و خواه خدماتی، برای دست‌یابی به هدف‌های خود به‌کار می‌بندد، به‌درستی تعیین شده است؟ آیا این‌گونه عمل کردن، منافع همه‌ی طرف‌های ذی‌نفع را تامین می‌کند؟ آن چیز که پاسخ درست به این پرسش‌ها را ممکن می‌کند، ارزیابی و داوری درست در باب عملکردها10) است نه گفته‌ها. شناختن طرف‌های ذی‌نفع و انتظاراتِ11) آن‌ها، در تعیین درستی و نادرستی عملکردها نقش حیاتی دارد.
و اما کمی ریزتر در مورد طرف‌های ذی‌نفع. بهتر است شرح، با این دو پرسش آغاز شود:
طرف‌های ذی‌نفع که هستند؟
آن‌ها از (جان) ما چه می‌خواهند؟
موضوع پیچیدگی خاصی ندارد ولی لازم است در هنگام پاسخ به این دو پرسش، یک رویکرد حتماً مورد نظر قرار گیرد: «انصاف‌مداری». کسب اجازه می‌شود تا مثالی برای درک شفاف از گستره‌ی طرف‌های ذی‌نفع و انتظارهای آن‌ها به شرح زیر تببین شود:
شرکتی در حوزه‌ی معدن و فرآوری مواد معدنی مشغول به فعالیت است. این شرکت باید بی‌شک، منافع مالکان و صاحبان شرکت یعنی سهام‌داران را در نظر بگیرد. از آن‌سو تمامی کارکنان از نگاه‌بان تا مدیرعامل12) باید در نظر گرفته شود. هر‌چه باشد، معیشت آنان و از آن مهم‌تر، ایمنی و سلامت‌شان در گرو تعریف کارِ درست و انجام کارِ درست است.
روستاهای اطرف چه می‌شوند؟ نحوه‌ی عملکرد این شرکت در زندگی حال و آینده‌ی روستانشینان مجاور سایه می‌اندازد و آن هم از نوع پررنگ. اگر شرکت اشاره‌شده، در بخش فعالیت‌های معدنی خود ، مشق شب خود را به‌درستی انجام نداده باشد و قبل از آغاز اکتشاف و استخراج مواد خام، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی13) مترتب بر آن را و درستی و نادرستی روش‌های پیش‌بینی‌شده را داوری نکرده باشد، بحران خلق خواهد کرد.
جاده‌سازی غیرکارشناسانه برای ایجاد دسترسی خودروهای سبک و سنگین به معدن، عملیات آتش‌باری نامناسب برای تسطیح معدن و استحصال مواد، استفاده‌ی نابجا از ذخیره‌های موجود آب در منطقه و مسایل از این دست، جملگی به زیست‌بوم 14) ناحیه اثر نابه‌جا وارد میکنند. از بین رفتن گونههای نادر گیاهی و جانوری و بی‌توجهی به تنوع زیستی 15) کاهش حوضچه‌های آب زیر زمینی، آلایندگی‌های16) آب‌ها و نهرهایی که کشاورزان از آب آن برای آبیاری زمین‌های خود بهره می‌برند، آلوده‌کردن خاکی که روستاییان برای کسب قوت لایموت خود، برآن بذر می‌پاشند و غیرقابل تنفس کردن هوایی که روستاییان و فرزندانشان در آن نفس می‌کشند، نشانی از عملکرد برای کسب سود از یک فعالیت تجاری به صورت «منصفانه» ندارد.
البته شرکت اغلب با چالش‌های بسیار بزرگتری روبروست. شرکت به مواردی برمی‌خورد که آلایندگی‌های حاصل از یک فعالیتِ خاص ، که نه تنها در درون دیوارهای سازمان (در این مثال محدوده‌ی معدن17))، محدود نمی‌شوند بلکه پیامدهای نامطلوب آن، از محدوده‌ی همسایگان بلافصل در روستاها و شهرهای حومه عبور کرده، به وسعت کره‌ی خاک18) دردسرآفرین می‌شود.
مثال‌هایی همچون، تولید گازهای گل‌خانه‌ای19) ، استفاده از آب‌ها و جنگل‌های نخستین20) با بهره‌گیری‌های نامتعارف از چاه‌های عمیق، تخلیه‌ی پس‌آب‌های بسیار سمی به نهرها و رودخانه‌های جاری به سمت دریاها و اقیانوس‌ها یا پیامد نابودی (انقراض) گونههای21) برخی از گیا‌هان یا جانوران نادر و مواردی از این دست، جملگی گستردگی طرف‌های ذی‌نفع را در وسعت کره‌ی خاک، گوشزد میکنند.
بهتر است کلام کوتاه و تعمیم بحث از این مثال به سایر جنبه‌ها، به تفکر و تعمق خردمندانه‌ی دست‌اندرکاران واگذار شود. در جمع‌بندی می‌توان گفت که در اصطلاحِ «برد-برد-برد»، بردِ اول برای سازمان و سهام‌داران آن است که هیچ منع قانونی و عرفی بر آن مترتب نیست. بردِ دوم، برد مشتریان، کارفرمایان و پیمان‌کاران است که این خود، راز بقاست و راز توسعه و موفقیت در کسب‌وکار. بیایید بردِ سوم را به سادگی برای «جامعه» تعریف کنیم و تعریف را محدود به جامعه‌ی محلی و شهری و کشوری ندانیم. بردِ سوم باید، برد «جامعه‌ی‌جهانی» یعنی همه‌ی آفریدگان خداوند (گیاه، جانور و جماد) باشد.
3 مرداد 1399-گوهرخاک ایران
پی‌نوشت‌ها و مرجع‌ها:
1) رویکرد، راهی است که شخص برمی‌گزیند، تا خود را به راهِ حل‌کردن یک مسئله نزدیک کند. تاکید این تعریف بر اختیاری‌بودن این گزینش است. برخلاف ساختار ذهنی (پارادایم)، که شکل‌دهنده‌ی آن، ده‌ها عامل پنهان‌وآشکار، تصادفی و خارج از کنترل است و پیروی از خود را به صورت جبری به ما تحمیل می‌کند، رویکردگزینی به صورت کامل، قابل کنترل بوده و براساس خواست‌ها (نیّت‌ها) شکل می‌گیرد.
2) Environmental Approach
3) Interested Party (Parties)
4) Mission
5) Definition of Vision
6) Achieving goals and objectives
7) زبان عامیانه
8) Win-Win
9) Win-Win-Win
10) Performance
11) Requirements
12) از دید سیستمی، هیچ‌جایگاهی در سازمان ارج‌وبهای خاصی نسبت به جایگاه دیگر ندارد و همه‌ی کارها از دید سیستم، برای یک سازمان منفعت‌آور و ضروریند. اتاق نگاه‌بان در ابتدای ورود به یک شرکت و اتاق مدیرعامل در دورترین نقطه آن است.
13) Environmental impacts Assessment (EIA)
ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) فرآیندی است برای ارزیابی تأثیرات احتمالی زیست‌محیطی یک پروژه یا توسعه‌ی زیرساخت‌ها و محصولات موردنظر شرکت، با در نظر گرفتن اثرات متقابل اجتماعی، اقتصادی ، فرهنگی و بهداشتی، حال چه مفید چه مضر.
14) Ecosystem
15) Bio diversity
16) Pollutions
17) Scope
18) Glob
19) Greenhouse Gases
20) Primeval Water and forest
21) Species extinction
(سخن اول: «طرف‌های ذی‌نفع» از مجموعه جُستارهای «اقتصاد چرخشی»)
وحید مشیرنیا (آسیمه)
در سازمان‌هایی که علاوه بر پیروی از رویکردهای1) مالی‌اقتصادی که راز بقای هر سازمانی‌است، رویکرد زیست‌محیطی2) را انتخاب و جاری کرده‌اند، موضوع طرف‌های ذی‌نفع، شکل گسترده‌تری به خود می‌گیرد.
آنان با طرح‌ریزی و پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی که معروف‌ترین آن‌ها ISO 14001 است، چیزی فراتر از سودهای اقتصادی و رشد مالی سازمان خود را مورد نظر قرار می‌دهند. این‌گونه سازمان‌ها، نیاز خود را در شناسایی طرف‌های ذی‌نفع3) در اوان طرح‌ریزی سیستم، به درستی حس میکنند و به‌صورت کامل تشخیص می‌دهند و به صورت خودخواسته، خود را ناچار می‌بینند که در هنگام تعیین فرآیندهای کاری خود و در کل هر اقدامی که برای اجرای ماموریت ِسازمانی4) ، تعریف چشم‌انداز5) و دست‌یابی به اهداف کلان‌وخرد6) آن لازم است، منافع همه‌ی ذی‌نفعان را مورد توجه قرار دهند. در یک جمله «موضوع‌های گوناگونی هستند که از فعالیت‌های جاری در یک سازمان اثر می‌گیرند و بر آن تاثیر می‌گذارند و این‌ها جملگی، برای طرف‌های ذی نفع مهم هستند». از جمله‌ی این مولفه‌های اثرده و اثرگیر، جنبه‌های زیست‌محیطی فعالیت‌های یک سازمان و پیامدهای ناشی از آن است که به‌ناچار باید مورد توجه قرار گیرند. این کار بسیار ضروری‌است و در اصل همان چیزی است که در مردم‌زبانی7) از آن با عنوان «از نان شب واجب‌تر» یاد می‌شود.
اکنون ده‌ها سال است که دیگر اصطلاح «برد-برد»8) معنای خود را در معیارهای جهانی به‌کلی از دست داده و جایگزین دیگری یافته که آن «برد-برد-برد» 9) است. در این اصطلاح دیگر یک سازمان تنها به برد و کسب منافع خود و مشتریانش (کارفرما، سفارش‌دهنده‌ی قرارداد، ...) نظر ندارد و برای آن طرح‌ریزی نمی‌کند بلکه، برد سایر اشخاص ذی‌نفع را نیز ملاک عمل قرار می‌دهد.
این پرسش‌ها مطرح هستند: آیا فعالیت‌هایی که سازمان، خواه دولتی، خصوصی، تولیدی و خواه خدماتی، برای دست‌یابی به هدف‌های خود به‌کار می‌بندد، به‌درستی تعیین شده است؟ آیا این‌گونه عمل کردن، منافع همه‌ی طرف‌های ذی‌نفع را تامین می‌کند؟ آن چیز که پاسخ درست به این پرسش‌ها را ممکن می‌کند، ارزیابی و داوری درست در باب عملکردها10) است نه گفته‌ها. شناختن طرف‌های ذی‌نفع و انتظاراتِ11) آن‌ها، در تعیین درستی و نادرستی عملکردها نقش حیاتی دارد.
و اما کمی ریزتر در مورد طرف‌های ذی‌نفع. بهتر است شرح، با این دو پرسش آغاز شود:
طرف‌های ذی‌نفع که هستند؟
آن‌ها از (جان) ما چه می‌خواهند؟
موضوع پیچیدگی خاصی ندارد ولی لازم است در هنگام پاسخ به این دو پرسش، یک رویکرد حتماً مورد نظر قرار گیرد: «انصاف‌مداری». کسب اجازه می‌شود تا مثالی برای درک شفاف از گستره‌ی طرف‌های ذی‌نفع و انتظارهای آن‌ها به شرح زیر تببین شود:
شرکتی در حوزه‌ی معدن و فرآوری مواد معدنی مشغول به فعالیت است. این شرکت باید بی‌شک، منافع مالکان و صاحبان شرکت یعنی سهام‌داران را در نظر بگیرد. از آن‌سو تمامی کارکنان از نگاه‌بان تا مدیرعامل12) باید در نظر گرفته شود. هر‌چه باشد، معیشت آنان و از آن مهم‌تر، ایمنی و سلامت‌شان در گرو تعریف کارِ درست و انجام کارِ درست است.
روستاهای اطرف چه می‌شوند؟ نحوه‌ی عملکرد این شرکت در زندگی حال و آینده‌ی روستانشینان مجاور سایه می‌اندازد و آن هم از نوع پررنگ. اگر شرکت اشاره‌شده، در بخش فعالیت‌های معدنی خود ، مشق شب خود را به‌درستی انجام نداده باشد و قبل از آغاز اکتشاف و استخراج مواد خام، ارزیابی اثرات زیست‌محیطی13) مترتب بر آن را و درستی و نادرستی روش‌های پیش‌بینی‌شده را داوری نکرده باشد، بحران خلق خواهد کرد.
جاده‌سازی غیرکارشناسانه برای ایجاد دسترسی خودروهای سبک و سنگین به معدن، عملیات آتش‌باری نامناسب برای تسطیح معدن و استحصال مواد، استفاده‌ی نابجا از ذخیره‌های موجود آب در منطقه و مسایل از این دست، جملگی به زیست‌بوم 14) ناحیه اثر نابه‌جا وارد میکنند. از بین رفتن گونههای نادر گیاهی و جانوری و بی‌توجهی به تنوع زیستی 15) کاهش حوضچه‌های آب زیر زمینی، آلایندگی‌های16) آب‌ها و نهرهایی که کشاورزان از آب آن برای آبیاری زمین‌های خود بهره می‌برند، آلوده‌کردن خاکی که روستاییان برای کسب قوت لایموت خود، برآن بذر می‌پاشند و غیرقابل تنفس کردن هوایی که روستاییان و فرزندانشان در آن نفس می‌کشند، نشانی از عملکرد برای کسب سود از یک فعالیت تجاری به صورت «منصفانه» ندارد.
البته شرکت اغلب با چالش‌های بسیار بزرگتری روبروست. شرکت به مواردی برمی‌خورد که آلایندگی‌های حاصل از یک فعالیتِ خاص ، که نه تنها در درون دیوارهای سازمان (در این مثال محدوده‌ی معدن17))، محدود نمی‌شوند بلکه پیامدهای نامطلوب آن، از محدوده‌ی همسایگان بلافصل در روستاها و شهرهای حومه عبور کرده، به وسعت کره‌ی خاک18) دردسرآفرین می‌شود.
مثال‌هایی همچون، تولید گازهای گل‌خانه‌ای19) ، استفاده از آب‌ها و جنگل‌های نخستین20) با بهره‌گیری‌های نامتعارف از چاه‌های عمیق، تخلیه‌ی پس‌آب‌های بسیار سمی به نهرها و رودخانه‌های جاری به سمت دریاها و اقیانوس‌ها یا پیامد نابودی (انقراض) گونههای21) برخی از گیا‌هان یا جانوران نادر و مواردی از این دست، جملگی گستردگی طرف‌های ذی‌نفع را در وسعت کره‌ی خاک، گوشزد میکنند.
بهتر است کلام کوتاه و تعمیم بحث از این مثال به سایر جنبه‌ها، به تفکر و تعمق خردمندانه‌ی دست‌اندرکاران واگذار شود. در جمع‌بندی می‌توان گفت که در اصطلاحِ «برد-برد-برد»، بردِ اول برای سازمان و سهام‌داران آن است که هیچ منع قانونی و عرفی بر آن مترتب نیست. بردِ دوم، برد مشتریان، کارفرمایان و پیمان‌کاران است که این خود، راز بقاست و راز توسعه و موفقیت در کسب‌وکار. بیایید بردِ سوم را به سادگی برای «جامعه» تعریف کنیم و تعریف را محدود به جامعه‌ی محلی و شهری و کشوری ندانیم. بردِ سوم باید، برد «جامعه‌ی‌جهانی» یعنی همه‌ی آفریدگان خداوند (گیاه، جانور و جماد) باشد.
3 مرداد 1399-گوهرخاک ایران
پی‌نوشت‌ها و مرجع‌ها:
1) رویکرد، راهی است که شخص برمی‌گزیند، تا خود را به راهِ حل‌کردن یک مسئله نزدیک کند. تاکید این تعریف بر اختیاری‌بودن این گزینش است. برخلاف ساختار ذهنی (پارادایم)، که شکل‌دهنده‌ی آن، ده‌ها عامل پنهان‌وآشکار، تصادفی و خارج از کنترل است و پیروی از خود را به صورت جبری به ما تحمیل می‌کند، رویکردگزینی به صورت کامل، قابل کنترل بوده و براساس خواست‌ها (نیّت‌ها) شکل می‌گیرد.
2) Environmental Approach
3) Interested Party (Parties)
4) Mission
5) Definition of Vision
6) Achieving goals and objectives
7) زبان عامیانه
8) Win-Win
9) Win-Win-Win
10) Performance
11) Requirements
12) از دید سیستمی، هیچ‌جایگاهی در سازمان ارج‌وبهای خاصی نسبت به جایگاه دیگر ندارد و همه‌ی کارها از دید سیستم، برای یک سازمان منفعت‌آور و ضروریند. اتاق نگاه‌بان در ابتدای ورود به یک شرکت و اتاق مدیرعامل در دورترین نقطه آن است.
13) Environmental impacts Assessment (EIA)
ارزیابی اثرات زیست محیطی (EIA) فرآیندی است برای ارزیابی تأثیرات احتمالی زیست‌محیطی یک پروژه یا توسعه‌ی زیرساخت‌ها و محصولات موردنظر شرکت، با در نظر گرفتن اثرات متقابل اجتماعی، اقتصادی ، فرهنگی و بهداشتی، حال چه مفید چه مضر.
14) Ecosystem
15) Bio diversity
16) Pollutions
17) Scope
18) Glob
19) Greenhouse Gases
20) Primeval Water and forest
21) Species extinction