برنامه ریزی تولید چیست؟ + راهنمای ایجاد برنامه تولید در ۵ مرحله
- 0
تولید محصولات و ارائه خدمات مدام متنوع‌تر و گسترده‌تر شده، و در نتیجه، صنعت تولید رقابتی‌تر می‌شود. به عوامل زیادی، مانند برنامه‌ریزی برای مواد موردنیاز، مدیریت زنجیره تأمین و کنترل موجودی باید توجه داشت. در این میان، عملیات تولید هم پیچیده‌تر می‌شود. پس شرکت‌های تولیدی به برنامه ریزی تولید دقیق‌تری نیاز دارند. در این مقاله بهمدام صفر تا صد برنامه‌ریزی تولید را برایتان توضیح می‌دهیم.
برنامه ریزی تولید چیست؟
برنامه ریزی تولید (Production Planning) فرایند تصمیم‌گیری درباره چگونگی تولید محصول یا ارائه سرویسی قبل از شروع فرایند تولید است.
به عبارت دیگر، برنامه‌ریزی تولید چگونگی برنامه‌ریزی برای مدیریت زنجیره تأمین، مواد اولیه، کارکنان و فضای فیزیکی است که فرایند تولید در آن انجام می‌شود.
برنامه ریزی تولید برای تولیدکنندگان اهمیت زیادی دارد، چون سایر جنبه‌های مهم کسب‌وکارشان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برای نمونه، با این عوامل درگیر است:
- مدیریت زنجیره تأمین
- زمان‌بندی تولید
- برنامه‌ریزی مواد موردنیاز
- پیش‌زمان تولید
- برنامه‌ریزی ظرفیت
چرا برنامه ریزی تولید مهم است؟
اگر قرار باشد عملیات تولیدی گسترش پیدا کند، این تکامل مستلزم برنامه ریزی تولید و زمان‌بندی تولید بسیار دقیقی است. فردی هم باید مسئولیت مدیریت منابع و تصمیم‌گیری درباره چگونگی تخصیص آن‌ها را برعهده بگیرد.
این فرایند بخش بزرگی از برنامه‌ریزی ظرفیت (Capacity Planning) است. یعنی اینکه در دوره زمانی معین، و با منابع موجود، چقدر می‌توان تولید داشت.
بدون برنامه ریزی تولید درست، ممکن است برای تولید یک محصول، از یک منبع مشخص استفاده بیش‌ازحدی شود، و مقدار کافی برای تولید محصول دیگری باقی نماند.
شاید هم منابع را به‌درستی تخصیص نداده باشید، که منجر به تأخیرهایی می‌شود که روی برنامه‌ریزی تولید تأثیر می‌گذارند.
خلاصه منابع سازمانی و مواد اولیه به همین راحتی هدر می‌روند! چنین مسائلی نشان‌دهنده عدم‌کارایی در فرایند برنامه‌ریزی تولید هستند.
صرف‌نظر از محصول یا سرویس یا اندازه عملیات، برنامه ریزی تولید بهترین راه برای اطمینان از استفاده مناسب منابع، کیفیت بالای محصولات و خدمات، و حرکت در مسیر بودجه معین است.
انواع برنامه ریزی تولید چه هستند؟
هر عملیاتی منحصربه‌فرد است و برنامه تولید یکسانی برای همه سازمان‌ها و تولیدکننده‌ها وجود ندارد. اگر هم باشد، مسلما مناسب همه نیست!
برای اینکه بیشترین بهره را از برنامه‌ریزی پروژه ببرید، ابتدا باید تصمیم بگیرید که کدام روش برای فرایند تولید در کسب‌وکار شما بهترین است.
با در نظر داشتن این نکته، در ادامه این مقاله بهمدام، چند برنامه ریزی تولید رایج را به‌طور مختصر معرفی می‌کنیم تا دیدی کلی نسبت به آن‌ها داشته باشید.
برنامه ریزی تولید بر اساس روش کار
روش کار (Job Method) به‌طور معمول هنگام تولید محصولی واحد استفاده می‌شود؛ محصول واحدی که یک برنامه تولید منحصربه‌فرد برایش ایجاد شده است.
این روش برنامه ریزی تولید به‌طور کلی در تولیداتی در مقیاس کوچک‌تر استفاده می‌شود، اما می‌توان آن را برای تأسیسات تولیدی بزرگ‌تر هم به کار برد.
روش کار، زمانی کارایی بیشتری دارد در سازمان یا کارخانه، که محصول یا سرویس موردنظر، سفارشی‌سازی خاصی هم می‌خواهد.
برنامه ریزی تولید بر اساس روش تولید دسته‌ای
روش تولید دسته‌ای (Batch Production Method) به‌جای اینکه کالاها را به‌صورت تکی، یا از طریق تولید مداوم درست کند، آن‌ها را به‌صورت گروهی تولید می‌کند. این روش برای تولید محصولات در مقیاس بزرگ مناسب است.
برنامه ریزی تولید بر اساس روش جریان
روش جریان (Flow Method) مدل تولید مبتنی بر تقاضاست، که با افزایش سرعت خط تولید، پیش‌زمان تولید (Production Lead Time) را به حداقل می‌رساند.
فرایند تولید بر اساس سفارش کار شروع شده، و تا وقتی همه کالاها تولید نشده‌اند، متوقف نمی‌شود. به این رویه، تولید مستمر می‌گویند، که با استفاده از ماشین‌آلات و مداخله اندک برای به حداقل رساندن زمان انتظار به دست می‌آید.
برنامه ریزی تولید بر اساس روش فرایند
روش فرایند (Process Method) کمابیش همان چیزی است که بیشتر مردم درباره چگونگی تولید تصور می‌کنند؛ یعنی خط مونتاژ.
در روش فرایند، دستگاه‌ها و ماشین‌آلات مختلف، وظایف جداگانه‌ای را برعهده دارند، و در نهایت کالای آماده عرضه را تحویل می‌دهند.
برنامه ریزی تولید بر اساس روش تولید انبوه
روش تولید انبوه (Mass Production Method) در درجه اول بر ایجاد جریان مداومی از محصولات یکسان متمرکز است.
این روش شبیه روش جریان است که پیش‌تر گفتیم. اما مقیاس آن بسیار بزرگ‌تر است، بنابراین هزینه‌های تولید را هم بسیار کاهش می‌دهد.
وقتی یک‌نواختی هم به‌اندازه کارایی اهمیت دارد، باید از «فرایندهای استانداردشده» استفاده کنید تا همه محصولات دقیقا یکسان و شبیه‌به‌هم باشند.
برنامه تولید چیست؟
برنامه تولید (Production Plan) سندی است که چگونگی اجرای فرایندهای تولید را توصیف می‌کند، و در واقع نتیجه نهایی برنامه‌ریزی تولید است.
این سند، منابع انسانی، مواد اولیه، تجهیزات موردنیاز و برنامه تولیدی را تشریح می‌کند که باید اجرا و دنبال شوند تا محصول نهایی به دست بیاید.
نکته مهم اینکه مسئول برنامه ریزی تولید در سازمان باید با عملکرد داخلی عملیات، منابع موردنیاز و محصولات و خدماتی که تولید می‌کنند هم آشنایی خوبی داشته باشد.
پس مسئول برنامه‌ریزی باید با افراد داخل کارخانه و سایر بخش‌ها هم که در تولید محصولات و ارائه خدمات نقش دارند، همکاری نزدیکی داشته باشد.
چگونه برنامه تولید درست کنیم؟
اگر قصد ایجاد برنامه تولید دارید، باید پنج مرحله را دنبال کنید تا برنامه درجه‌یک و قدرتمندی داشته باشید. این پنج مرحله عبارت‌اند از:
۱. برآورد تقاضای محصول
اگر برآورد درستی از تقاضای محصول داشته باشید، می‌توانید تصمیم بگیرید که کدام روش برنامه ریزی تولید بهترین انتخاب برای عملیات شماست.
در قدم بعدی می‌توانید تخمین بزنید که چه منابعی نیاز دارید، و این منابع چگونه در فرایند تولید استفاده می‌شوند.
۲. دسترسی به موجودی
دسترسی به موجودی فراتر از رفت‌وآمد به انبار است! در واقع باید برنامه مدیریت موجودی تهیه کنید تا با کمبودی مواجه نشوید، یا نگذارید چیزی هدر برود.
برای این مرحله، روی تکنیک‌های کنترل موجودی و مدیریت موجودی تمرکز کنید. از این تکنیک‌ها برای مدیریت موجودی به کارآمدترین روش ممکن استفاده کنید.
۳. برنامه ریزی منابع
هر برنامه تولید موفقی مستلزم آن است که با جزئیات برنامه‌ریزی منابع در فرایند تولید آشنا باشید. به حداقل تعداد افراد و مواد اولیه موردنیاز برای ایجاد محصول یا اجرای سرویس توجه کنید.
این مسئله را هم باید در نظر داشته باشید که چه ماشین‌آلات و سیستم‌هایی برای اجرای برنامه تولید شما ضروری هستند.
۴. نظارت بر تولید
همین‌طور که تولید پیش می‌رود، نتایج را با برنامه زمان‌بندی تولید، و پیش‌بینی‌های مدیریت منابع هم مقایسه کنید.
این امر باید به‌طور مداوم در طول فرایند تولید انجام شده و مستندسازی شود. نظارت بر تولید، در مرحله پنجم فرایند برنامه ریزی تولید اهمیت ویژه‌ای دارد.
5. تنظیم برنامه برای کارآمدتر کردن تولید در آینده
مرحله نهایی برنامه‌ریزی تولید شامل بررسی اطلاعات به‌دست‌آمده در مرحله چهارم، و طراحی استراتژی برای بهتر کردن و روان‌تر کردن برنامه تولید در آینده است.
صدالبته که برنامه ریزی تولید درباره تولید محصول یا سرویس است، اما می‌تواند تجربه یادگیری گران‌بهایی برای ایجاد برنامه‌های تولید خیلی بهتر در آینده باشد.
اشتباهات رایج در برنامه ریزی تولید چه هستند؟
باید مراقب اشتباهات رایج در برنامه‌ریزی تولید هم باشید. در این بخش از مقاله بهمدام، سه اشتباهی را بررسی می‌کنیم که اغلب در طول برنامه‌ریزی تولید پیش می‌آیند، و خوشبختانه می‌توان از آن‌ها پیشگیری کرد.
۱. انتظار غیرمنتظره‌ها را ندارید!
اگر اوضاع آن‌طور که انتظار دارید پیش نرفت، باید استراتژی‌های مدیریت ریسک را آماده داشته باشید. البته هدف این است که هرگز مجبور نشویم این استراتژی‌ها به کار بگیریم. اما بهتر است آن‌ها را داشته باشیم و نیازی پیدا نکنیم!
برنامه ریزی تولید اگر ریسک‌ها، مسائل و تغییرات را پیش‌بینی نکند، کامل نیست. وقتی برای آن‌ها برنامه‌ریزی می‌کنید، یعنی آماده‌اید که در صورت وقوع، مشکل را حل‌وفصل کنید.
۲. همیشه پشت میز نشسته‌اید!
باید با ابزارهای برنامه‌ریزی تولید هوشمند کار کنید، اما این بدان معنا نیست که فقط به نرم‌افزار برنامه‌ریزی منابع سازمانی تکیه کرده، و شخصا بر منابع و عملیات نظارتی نداشته باشید.
وقتی برنامه ریزی تولید فقط از پشت صفحه نمایشگر کامپیوتر انجام می‌شود، نتیجه نهایی، آگاه‌بخشی لازم را نخواهد داشت. بهترین برنامه‌ریزی تولید، برنامه‌ریزی فعالانه و مشارکتی است.
۳. به تجهیزات بی‌توجه هستید!
صرف‌نظر از محصول یا سرویس، تولید به‌معنی استفاده از فناوری است. برای اینکه بیشترین استفاده را از تجهیزات خود ببرید، باید از آن‌ها مراقبت کنید. این به معنای ردگیری استفاده، و تعمیر و نگهداری منظم است.
این امر بسته به صنعت و محصولات یا خدمات تفاوت‌هایی دارد، اما اصل یکسان است: «همیشه از تجهیزات خود مراقبت کنید». یعنی قبل از آنکه مشکلی ایجاد شده و روند تولید را کُند کند، به تجهیزات رسیدگی کنید.
بهترین تکنیک‌های برنامه ریزی تولید چه هستند؟
فرقی نمی‌کند چه محصولاتی تولید شده یا چه خدماتی ارائه شوند، بهترین تکنیک‌های برنامه ریزی تولید تضمین می‌کنند عملیات با موفقیت انجام می‌شود. این‌ها دو تکنیک تضمینی هستند که هنگام ایجاد برنامه تولید، باید در نظر داشته باشید:
۱. پیش‌بینی‌های دقیقی انجام دهید
اگر تقاضای محصولات یا خدمات خود را به‌درستی برآورد نکنید، ایجاد برنامه تولید دقیق تقریبا غیرممکن است. البته برنامه‌ریزی تقاضا هرگز ثابت نیست.
پس باید روند خرید از سال‌های گذشته، تغییرات جمعیتی، تغییرات در دسترس بودن منابع و بسیاری از عوامل دیگر را در نظر بگیرید. این پیش‌بینی‌های برنامه‌ریزی تقاضا، پایه و اساس برنامه‌ریزی ماهرانه تولید هستند.
۲. ظرفیت‌های خودتان را بشناسید
برنامه‌ریزی ظرفیت، به‌معنی دانستن حداکثر ظرفیتی است که عملیات موجود می‌تواند مدیریت کند؛ یعنی بیشترین محصول یا خدمات مطلقی که می‌تواند در دوره زمانی معینی ارائه بدهد.
این تنها راه برای پیش‌بینی آن است که چه مقداری از هر منبع برای ایجاد فلان مقدار محصول نیاز دارید. اگر ظرفیت تولید را ندانید، برنامه ریزی تولید مثل عکاسی در اتاقی تاریک است!
جمع‌بندی
برنامه ریزی تولید بهترین راه برای تضمین عرضه محصولات یا ارائه خدمات با کیفیت بالاست. در این مقاله بلاک بهمدام، همه چیز را درباره برنامه‌ریزی در روند تولید توضیح دادیم. پنج مرحله مهم در روند تولید را هم بررسی کردیم.
حالا نوبت شماست! به نظرتان، برنامه‌ریزی تولید چه نقشی در مصرف بهینه‌تر منابع و افزایش بازدهی خواهد داشت؟ آیا تجربه‌ای از این برنامه‌ریزی در کارگاه یا کارخانه خود دارید؟
منابع: