انواع سیستم های مدیریت محیط زیست + معرفی ۳ سیستم پرطرف‌دار

 چگونه می‌توان آثار مخرب زیست‌محیطی را در سطح سازمان‌ها و شرکت‌ها به کمترین مقدار ممکن رساند و در عین حال، بهره‌وری را افزایش داد؟ ساده‌ترین پاسخ این پرسش، اجرای سیستم مدیریت محیط زیست در سازمان است. اما مدیریت محیطی چیست و پرطرف‌دارترین انواع سیستم های مدیریت محیط زیست در سطح جهان کدام‌ها هستند؟ در این مقاله، نکته‌هایی را با شما در میان می‌گذاریم که شاید جای دیگری پیدا نکنید!

سیستم مدیریت محیطی چیست ؟

سیستم مدیریت محیط زیست (Environmental Management System) یا به‌اختصار EMS، ریسک‌ها و آثار مخرب زیست‌محیطی را در شرکت‌ها و سازمان‌ها، ارزیابی و مدیریت می‌کند.
در متن جدیدترین نسخه ایزو ۱۴۰۰۱ که شامل قوانین، مقررات و روش‌های عملیاتی است و در سال ۲۰۱۵ منتشر شد، در پاسخ به مدیریت محیطی چیست آمده:

«سیستم مدیریت محیطی ابزاری برای مدیریت آثار فعالیت‌های سازمان‌ها بر محیط زیست است. این سیستم، رویکردی ساختاری برای برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات حفاظت از محیط زیست ارائه می‌دهد».

در واقع، سیستم مدیریت محیط زیست بر عملکرد زیست‌محیطی شرکت‌ها و سازمان‌ها نظارت می‌کند؛ درست مثل سیستم مدیریت مالی شرکتی، که بر درآمدها و هزینه‌ها نظارت داشته و امکان بررسی منظم عملکرد مالی شرکت را فراهم می‌کند.
این سیستم، مدیریت زیست‌محیطی را با فعالیت‌ها و عملیات روزانه شرکت، برنامه‌های بلندمدت آن و سایر جنبه‌های مدیریت کیفیت ادغام می‌کند.
ضمن آنکه می‌توان سیستم مدیریت زیست محیطی را با هدف نهایی سازمان، در جهت رسیدن به آن و در عین حال حفظ عملکرد بهینه سازمان یکپارچه کرد. این کار به‌طور معمول از طریق مدیریت رویه‌های جاری سازمان انجام می‌شود.
عناصر اصلی هر سیستم مدیریت محیطی عبارت‌اند از:

• بررسی اهداف زیست‌محیطی سازمان،
• تجزیه و تحلیل آثار زیست‌محیطی و الزامات قانونی آن،
• تعیین اهداف زیست‌محیطی برای کاهش آثار و تطبیق با الزامات قانونی،
• برنامه‌ریزی برای دستیابی به این اهداف،
• ارزیابی چگونگی پیشرفت در راستای دستیابی به اهداف،
• اطمینان از آگاهی و شایستگی محیطی کارکنان شرکت یا سازمان،
• بررسی چگونگی پیشرفت سیستم مدیریت محیط زیست و ایجاد بهبود مستمر.

بیشتر بخوانید: ۱۰ مزیت پیاده سازی سیستم مدیریت محیطی برای سازمان‌ها

انواع سیستم های مدیریت محیط زیست چه هستند؟

انواع سیستم های مدیریت محیط زیست به رهبران سازمان یا مدیران پروژه می‌گویند که چگونه آن شرکت یا پروژه را مدیریت کنند که بیشترین بهره‌وری ممکن را داشته باشد.
این سیستم چهارچوبی برای عملکرد درست و ایمن پروژه، در راستای جلوگیری از بروز ریسک ناشی از فعالیت‌های سازمانی و کاهش عواقب آثار زیست‌محیطی آن‌ها ارائه می‌کند.
سازمان بین‌المللی استانداردسازی (The International Organization for Standardization) یا به‌اختصار ISO سیستم مدیریت زیست محیطی را این‌طور تعریف می‌کند:
«بخشی از سیستم مدیریتی که برای مدیریت جنبه‌های زیست‌محیطی سازمان، انجام تعهدات انطباقی، و رسیدگی به ریسک‌ها و فرصت‌ها استفاده می‌شود».
سازمان‌هایی که تمایل دارند از عملکرد زیست‌محیطی مؤثری برخوردار باشند، باید دستورالعمل‌های این استاندارد را تا جای ممکن رعایت کنند.
ایزو ۱۴۰۰۱، طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست، و ایزو ۱۴۰۰۵ رایج‌ترین انواع سیستم های مدیریت محیط زیست هستند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

تیم آموزشی بهمدام دوره آموزشی استاندارد ایزو ISO 14001:2015 سيستم مديريت زيست محيطی را برای شما آماده کرده است که شما را با الزامات آخرین نسخه استاندار های ایزو 14001  آشنا می کند این دوره به صورت آنلاین تهیه شده تا در هر زمان و هر مکان در دسترس شما عزیزان باشد.

ایزو ۱۴۰۰۱، انواع سیستم های مدیریت محیط زیست

ایزو ۱۴۰۰۱ (ISO 14001) از پرطرف‌دارترین انواع سیستم های مدیریت محیط زیست است. این استاندارد بین‌المللی، بهترین چهارچوب را برای سیستم مدیریت زیست‌محیطی بهینه ارائه می‌کند.
چهارچوب ایزو ۱۴۰۰۱ در قالب چرخه بابا یا چرخه دمینگ (Deming Circle) است. چرخه بابا (برنامه‌ریزی، انجام، بررسی، اقدام) که در انگلیسی PDCA (مخفف plan--do--check--act) است، برای اطمینان از بهبود عملکرد منظم استفاده می‌شود.
ایزو ۱۴۰۰۱ استاندارد داوطلبانه‌ای از مجموعه استانداردهای ایزو ۱۴۰۰۰ در زمینه مدیریت زیست‌محیطی است که سازمان‌ها بر اساس آن تأیید شده و تنها استانداردی به حساب می‌آید که سازمان‌ها می‌تواند گواهی‌نامه آن را دریافت کند.
وقتی ایزو ۱۴۰۰۱ با سایر استانداردهای مدیریت یکپارچه می‌شود، به سازمان‌ها کمک می‌کند تأثیر منفی فعالیت‌هایشان بر محیط زیست را به حداقل رسانده، مقررات و الزامات محیطی را اجرا کرده و آن‌ها را به‌طور مداوم بهبود بدهند.
این‌ها مهم‌ترین اجزای ایزو ۱۴۰۰۱ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین انواع سیستم های مدیریت محیط زیست هستند:

• خط‌مشی زیست‌محیطی
• برنامه‌ریزی
• اجرا و بهره‌برداری
• بررسی و اقدامات اصلاحی
• بررسی مدیریت

ایزو ۱۴۰۰۱ نسخه ۲۰۱۵ در قالب‌های کلی یا جزئی، برای بهبود سیستماتیک مدیریت محیط زیست شرکت یا سازمان استفاده می‌شود.
نکته قابل‌توجه اینکه انطباق مطلوبی برای ایزو ۱۴۰۰۱ نسخه ۲۰۱۵ وجود ندارد، مگر اینکه این استاندارد در سیستم مدیریت محیطی سازمان گنجانده شده باشد.

ایزو ۱۴۰۰۱ چگونه اجرا می‌شود؟

ایزو ۱۴۰۰۱ در سال ۱۹۹۶ میلادی منتشر شد. در طول سال‌ها کامل‌تر شده و در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۱۵ میلادی، نسخه‌های جدید آن در دسترس عموم قرار گرفتند.
نسخه ۲۰۱۵ ایزو ۱۴۰۰۱، به‌عنوان جدیدترین نسخه این استاندارد بین‌المللی، به شرکت‌ها و سازمان‌ها در رسیدن به نتایج موردنظرشان در زمینه مدیریت محیط زیست کمک می‌کند.
چهارچوب ایزو ۱۴۰۰۱ که تلاش دارد برای محیط زیست، سازمان اجراکننده و سایر طرف‌های درگیر، ارزش ایجاد کند، شامل این موارد است:

• وضعیت سازمان
• مدیریت و رهبری
• برنامه‌ریزی
• پشتیبانی
• عملیات
• ارزیابی عملکرد
• بهبود و پیشرفت

این استاندارد بین‌المللی به طراحی و پیاده‌سازی سیستم‌های مدیریت زیست‌محیطی کمک کرده و دستورالعمل‌هایی مؤثری برای ایجاد سیستم مدیریت زیست محیطی بهینه ارائه می‌دهد.
ایزو ۱۴۰۰۱ به سازمان‌ها کمک می‌کند تا چهارچوبی یکپارچه در سیستم مدیریتی برای کاهش آثار مخرب زیست‌محیطی داشته باشند. ضمن آنکه عملکرد پروژه را بهبود بخشیده و منافع اقتصادی هم برای سازمان دارد.
نتایج موردنظر سیستم مدیریت محیط زیست در راستای خط‌مشی زیست‌محیطی سازمان‌ها عبارت‌اند از:

• بهبود عملکرد زیست‌محیطی،
• انجام تعهدات انطباقی،
• دستیابی به اهداف زیست‌محیطی.

ایزو ۱۴۰۰۱ به پایداری شرکت یا سازمان هم کمک کرده و در واقع، مزیت رقابتی خوبی در مقابل شرکت‌هایی ایجاد می‌کند که سراغ این استاندارد نرفته‌اند.
همه این‌ها در جهت بهبود ارزش شرکت و همین‌طور ایجاد درکی عمومی از فعالیت شرکت است که در نهایت، موقعیت آن را در بازارهای بین‌المللی بهبود می‌بخشد.
استفاده از ایزو ۱۴۰۰۱ باعث می‌شود مشتریان و کارمندان بالقوه، دید بهتری به شرکت یافته و متوجه شوند که محیط زیست را در اولویت قرار می‌دهد. ضمن آنکه به کاهش موانع تجاری بین شرکت‌ها و جذب سرمایه‌گذاران بزرگ هم کمک می‌کند.

طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست

کمیسیون اروپا (European Commission) طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست (Eco-Management and Audit Scheme) را برای ارزیابی، گزارش و بهبود عملکرد شرکت‌ها و سازمان‌ها ایجاد کرده و آن را ابزار مدیریتی برتری می‌داند.
طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست کمیسیون اروپا که به‌اختصار EMAS هم گفته می‌شود، برای سازمان‌هایی مناسب است که مشتاق بهبود عملکرد زیست‌محیطی خود هستند. این سیستم همه بخش‌های فعال در حوزه‌های اقتصادی و خدماتی را در بر گرفته و در سرتاسر جهان قابل‌اجراست.
از زمان انتشار نسخه جدید این طرح، شرکت‌ها به‌راحتی می‌توانند انواع سیستم های مدیریت محیط زیست مثل ایزو ۱۴۰۰۱ را اجرا کرده و و به‌سمت EMAS گام بردارند.
به‌گزارش کمیسیون اروپا، این‌ها مهم‌ترین جنبه‌های طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست هستند:

• عملکرد: این طرح به سازمان‌ها کمک می‌کند ابزارهای مناسب برای بهبود عملکرد زیست‌محیطی خود را پیدا کنند. سازمان‌های شرکت‌کننده در این طرح متعهد می‌شوند که آثار فعالیت‌هایشان بر محیط زیست را به‌طور داوطلبانه ارزیابی کرده و کاهش بدهند.
• اعتبار: تأیید شخص ثالث، ماهیت بیرونی و مستقل فرایند ثبت طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست را تضمین می‌کند.
• شفافیت: یکی از مهم‌ترین جنبه‌های EMAS، ارائه اطلاعات قابل‌دسترس درباره عملکرد زیست‌محیطی سازمان‌هاست. آن‌ها از طریق بیانیه‌های زیست‌محیطی برای افراد بیرون از شرکت، و از طریق مشارکت فعالانه کارکنان، برای افراد داخل شرکت، شفافیت ایجاد می‌کنند.

به‌طور کلی، هر شرکت یا سازمانی که گواهینامه طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست اتحادیه اروپا را داشته باشد، به بهبود عملکرد زیست‌محیطی و ایجاد تصویری سبز از فعالیت‌هایش کمک می‌کند.
همه سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی، از جمله شرکت‌های کوچک، متوسط و بزرگ، و حتی سازمان‌های خرد می‌توانند طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست را به‌عنوان یکی از انواع سیستم های مدیریت محیط زیست به کار بگیرند.

آیا طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست در سطح جهان موردتأیید است؟

طرح حسابرسی و مدیریت زیست‌محیطی (EMAS) را کمیسیون اروپا ارائه داده، اما مکانیسم جهانی این سیستم، همه شرکت‌ها و سازمان‌ها در سرتاسر جهان را قادر می‌سازد از قابلیت‌های این سیستم استفاده کنند.
اگر سازمانی بخواهد رویه‌هایی را برای ارزیابی و بهبود عملکرد زیست‌محیطی خود تنظیم کند، می‌تواند تحت طرح حسابرسی مدیریت زیست‌محیطی ثبت شود.
الزامات این طرح عبارت‌اند از:

• بهبود مستمر عملکرد محیطی،
• تأیید عملکرد توسط تأییدکننده زیست‌محیطی معتبر،
• انتشار داده‌های زیست‌محیطی مهم در قالب گزارش سالیانه،
• انطباق با همه قوانین زیست‌محیطی؛ که تأییدکننده‌ای آن را بررسی کرده و مقام‌های دولتی محلی تأیید کنند.

طرح حسابرسی و مدیریت زیست‌محیطی، درک عمومی از مشارکت سازمان‌ها را از طریق ارائه بیانیه‌های زیست‌محیطی قابل‌دسترس برای عموم افزایش می‌دهد.
شرکت‌های فعال تحت طرح حسابرسی و مدیریت زیست‌محیطی، از مزایای فراوانی برخوردار هستند که از آن جمله می‌توان به امتیازات قانونی مختلف اشاره کرد.
 

ایزو ۱۴۰۰۵، انواع سیستم های مدیریت محیط زیست

سازمان بین‌المللی استانداردسازی، ایزو ۱۴۰۰۵ را برای اولین بار در سال ۲۰۱۰ میلادی منتشر کرد. اما در نسخه‌های بعدی آن که در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ منتشر شدند، با سایر نهادهای عضو (National Member Bodies) مشورت نمود.
ایزو ۱۴۰۰۵ سند راهنمای رویکرد مرحله‌ای در استقرار، اجرا، نگهداری و بهبود سیستم مدیریت زیست محیطی است که برای ارزیابی عملکرد محیطی هم استفاده می‌شود.
این استاندارد، یکی از انواع سیستم های مدیریت محیط زیست است و دستورالعمل‌های اجرای سیستم مدیریت زیست محیطی را به‌صورت انعطاف‌پذیری نشان می‌دهد.
هدف از بازنگری ایزو ۱۴۰۰۵ هم ترغیب و هدایت سازمان‌ها به‌سوی اجرای سیستم مدیریت زیست‌محیطی مطابق با نسخه ۲۰۱۵ ایزو ۱۴۰۰۱ بود.
این نسخه جدید به شرکت‌ها و سازمان‌ها کمک می‌کند تا به عواقب و آثار زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های خود، واکنش مناسبی نشان داده و عملکرد زیست‌محیطی خود را به‌طور مستمر بهبود ببخشند.
استاندارد ایزو ۱۴۰۰۵ انعطاف‌پذیر است و به شرکت‌های کوچک و متوسط این امکان را می‌دهد که این استاندارد را برای بهبود عملکرد زیست‌محیطی خود اجرایی کنند.
انعطاف‌پذیری این استاندارد، آن را برای هر سازمانی، صرف‌نظر از عملکرد زیست‌محیطی فعلی‌اش، ماهیت فعالیت‌های قبلی یا مکان فعالیت، قابل‌اجرا کرده است.
البته صرف‌نظر از این انعطاف‌پذیری، هنوز هم خیلی از سازمان‌ها از مزایای استاندارد شرکت‌های کوچک و متوسط بهره‌ای نمی‌برند.
دلیل اصلی آن است که آن‌ها هنوز هم سیستم مدیریت محیطی رسمی و منابع مرتبط با آن را در اختیار ندارند، که همین، اجرای EMS را برای بسیاری از سازمان‌ها دشوار می‌کند.

جمع‌بندی

سیستم مدیریت محیط زیست یا EMS، ریسک‌ها و آثار زیست‌محیطی شرکت‌ها و سازمان‌ها را ارزیابی و مدیریت می‌کند. این سیستم، راه مدیریت درست انجام پروژه، با هدف کاهش آثار مخرب زیست‌محیطی و افزایش بهره‌وری را به مدیران نشان می‌دهد.
در این مقاله، به سه سیستم پرطرف‌دار از انواع سیستم های مدیریت محیط زیست پرداختیم که عبارت‌اند از ایزو ۱۴۰۰۱، طرح حسابرسی و مدیریت محیط زیست، و ایزو ۱۴۰۰۵. اگر می‌خواهید درباره اجرای درست این سیستم‌ها و افزایش بهره‌وری سازمانی بیشتر بدانید، مقاله‌های دیگر این بلاگ را مطالعه کنید.

منابع:
environmentgo.com
iso.org
asq.org