همه آنچه درباره انواع سیستم های مدیریت انرژی باید بدانید

با توجه و تأکیدی که طی دهه‌های اخیر به موضوع مصرف بهینه انرژی در سرتاسر دنیا شکل گرفت، کم‌کم سروکله سیستم و نرم افزار مدیریت انرژی هم پیدا شد. این سیستم‌ها از قدرت زیادی برای مدیریت مصرف انرژی در شرکت‌ها، سازمان‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ برخوردار هستند. آن‌ها نه‌تنها مصرف را کاهش می‌دهند، بلکه تأثیر قابل‌توجهی روی سایر فرایندها و رویه‌های سازمانی هم دارند. در این مقاله، انواع سیستم های مدیریت انرژی و نرم‌افزارهای پایش انرژی و توسعه پایدار را بررسی می‌کنیم.

چرا سیستم های مدیریت انرژی مهم هستند؟

سیستم مدیریت انرژی (Energy Management System) اتوماسیونی است که اطلاعات مربوط به حوزه انرژی را در شرکت یا سازمان جمع‌آوری کرده، و آن‌ها را در قالب گزارش و نمودار به نمایش می‌گذارد.
خیلی از تیم‌های فعال در قسمت‌های مختلف سازمان‌ها و شرکت‌ها، برای انجام وظایف و مسئولیت‌های خود، به این داده‌های حوزه انرژی نیاز دارند. برای نمونه:

• تیم‌های حوزه توسعه پایدار، برای گزارش زیست‌محیطی به داده‌های انرژی نیاز دارند.
• تیم‌های حوزه انرژی، برای مدیریت مؤثر عملیات به داده‌ها نیاز دارند.
• تیم‌های تدارکات، برای تصمیم‌گیری بهتر درباره خرید محصولات اولیه به این اطلاعات نیاز دارند.
• تیم‌های مالی برای گزارش مالی و بودجه‌بندی به داده‌های انرژی نیاز دارند.

این فهرست را بازهم می‌توان ادامه دارد. اما باید توجه داشت که این بخش‌ها، از نرم‌افزارهای مختلفی برای جمع‌آوری و استفاده از اطلاعات مربوط به مصرف انرژی و هزینه آن استفاده می‌کنند.
در واقع انواع سیستم های مدیریت انرژی قرار است تصویر واضح و دقیقی از چگونگی و میزان مصرف انرژی بدهند. این تصویر دقیق، به تصمیم‌گیری درست برای حال و آینده کمک می‌کند.

پیشنهاد دوره آموزشی : دوره آموزشی الزامات سیستم مدیریت انرژی مبتنی بر ISO 50001

انواع سیستم های مدیریت انرژی چه هستند؟

سیستم های مدیریت انرژی با سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی اهداف و رویه‌های مصرف انرژی در سازمان، و ارائه روش‌های اجرایی برای پایش و ممیزی آن، مدیریت مصرف انرژی و اجرای راهکارهای مربوطه را ممکن می‌ئازند.
البته این سیستم‌ها شکل‌های مختلفی دارند. انواع سیستم های مدیریت انرژی که برای جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل، و گزارش داده‌ها استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:

• سیستم های مدیریت انرژی،
• نرم‌افزار گزارش پایداری،
• نرم‌افزار نظارت بر انرژی‌های تجدیدپذیر.

در ادامه این بخش، به تک‌تک انواع سیستم های مدیریت انرژی پرداخته، عملکرد اصلی هرکدام را بیان کرده و مزایا و معایبشان را بررسی می‌کنیم.

۱. سیستم های مدیریت انرژی

این رایج‌ترین نرم‌افزاری است که کسب‌وکارها استفاده می‌کنند. نرم‌افزار سیستم مدیریت انرژی (Energy Management System) یا به‌اختصار EMS برای نظارت بر مصرف انرژی در سازمان طراحی شده است.
عملکرد اصلی این سیستم‌ها، ارائه داده‌هایی درباره مصرف انرژی به اپراتورهای ساختمان‌های بزرگ یا مدیران بخش انرژی شرکت و سازمان است که وظیفه نظارت و کنترل را برعهده دارند.
نرم‌افزارهای مدرن‌تر، توانایی نظارت بر مصرف انرژی در سطح دستگاه و ارسال هشدار برای ناهنجاری‌های مصرف انرژی را هم دارند.
مسئله رایجی که اینجا وجود دارد، اطمینان از سازگاری داده‌های انواع سیستم های مدیریت انرژی است که برای تصمیم‌گیری‌های کلان استفاده می‌شود.
دستیابی به سازگاری در سیستم های مدیریت انرژی دشوار است، چون به احتمال زیاد، سازمان‌ها از نرم‌افزارهای مختلف EMS استفاده می‌کنند که سطوح مختلفی را پوشش می‌دهند.
این مسئله زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که شرکت‌ها از داده‌های سیستم مدیریت انرژی برای گزارش پایداری استفاده می‌کنند.
برای نمونه، اگر مدیری به جمع‌آوری داده‌های مربوط به گیاهان در کشورهای اسپانیا، ایالات متحده، ایران، بریتانیا و هند نیاز داشته باشد، به احتمال زیاد از برندهای مختلف نرم افزار مدیریت انرژی استفاده می‌کند که قابلیت‌های متفاوتی دارند.
خروجی‌های هر نرم افزار مدیریت انرژی می‌تواند در قالب اکسل ارائه شده و سپس در همان برگه ادغام شوند. البته این شیوه، امکان خطای انسانی هنگام جمع‌آوری، تجزیه، تحلیل و اشتراک‌گذاری داده‌ها را به همراه دارد.
مزایا و معایب سیستم های مدیریت انرژی
مزایای این سیستم از انواع سیستم های مدیریت انرژی عبارت‌اند از:

• نظارت دقیق بر مصرف انرژی در سطح مکان‌های موردنظر،
• دسترس‌پذیری نرم‌افزار با وجود تأمین‌کنندگان زیاد با سطوح پیچیدگی مختلف.

معایب این سیستم هم این‌ها هستند:

• منبع انرژی مصرف‌شده و انتشار آن را کنترل نمی‌کند. در ابزارهای موجود در بازار، مانند PPA یا گواهینامه‌های انرژی تجدیدپذیر هم قابل‌مشاهده نیست.
• سازگاری خروجی داده‌ها در چنین سیستم‌هایی دشوار است. اگر شرکتی از نرم‌افزارهای مختلف استفاده کند، این وضعیت دشوارتر هم می‌شود!
• داده‌های مصرف انرژی را به‌طور خودکار از طریق دستگاه‌های سخت‌افزاری اضافی که نیاز به نصب، راه‌اندازی و نگهداری دارند یا از خواندن فاکتورها جمع‌آوری می‌کند.

۲. نرم‌افزار پایداری

نرم‌افزار پایداری (Sustainability Software) به‌خاطر افزایش تعداد کسب‌وکارهایی که گزارش‌های توسعه پایدار منتشر می‌کنند، طی سال‌های اخیر رواج یافته است.
جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل داده‌هایی که همه جنبه‌های پایداری در کسب‌وکارها را پوشش می‌دهند، چالش‌برانگیز است. این مسئله را می‌توان با استفاده از نرم‌افزار پایداری آسان کرد.
عملکرد اصلی چنین نرم‌افزارهایی، به‌طور معمول، جمع‌آوری داده‌های مربوط به انتشار است که می‌تواند به‌راحتی، به گزارش پایداری برای آب، ضایعات، انرژی و غیره منتقل شود، و در عین حال، تأثیر اجتماعی، رفاه و محیط کار فراگیر را هم مدیریت کند.
نرم‌افزارهای گزارش‌دهی پایداری، تخصصی حوزه انرژی نیستند. در نتیجه، ادغام کمتری برای منبع‌یابی خودکار داده‌ها دارند.
این امر منجر به اتکای بیشتر به ورود دستی داده‌ها می‌شود، که به‌طور معمول اپراتورهایی در کشورهای مختلف انجام می‌دهند و ممکن است منبع خطا باشد. این سطح پایین از اتوماسیون هم با دانه‌بندی (granularity) پایین داده‌ها در ارتباط است.

مزایا و معایب نرم‌افزار پایداری

مزایای این سیستم های مدیریت انرژی عبارت‌اند از:

• رویه‌های اداری گزارش زیست‌محیطی و پایداری را کاهش می‌دهد.
• همه زمینه‌های پایداری در مشاغل، مانند انرژی، آب و زباله را در سطح بالایی پوشش می‌دهد.

معایبش هم این‌ها هستند:

• به‌شدت روی ورود دستی داده‌های انرژی تکیه دارد، که همین امر، ریسک خطای گزارش را بالا می‌برد.
• به‌طور انحصاری برای انرژی طراحی نشده، بنابراین به گواهینامه‌های انرژی تجدیدپذیر برای حمایت از ادعا درباره انرژی تجدیدپذیر دسترسی ندارد و انتشار کربن را هم محاسبه نمی‌کند.
• امکان مشاهده نمونه‌کارها و منشا گواهینامه‌های ویژگی انرژی (Energy Attribute Certificates) یا به‌اختصار EAC را ندارد، و PPAها یا گواهینامه‌های خاص انرژی به جمع‌آوری و ورود دستی داده‌ها نیاز خواهند داشت.

۳. نرم‌افزار نظارت بر انرژی‌های تجدیدپذیر

گزارش‌دهی درباره انرژی‌های تجدیدپذیر، با توجه به اهمیتی که در توسعه پایداری دارد، طی سال‌های اخیر تأثیر قابل‌توجهی در فرایندهای سازمانی داشته است.
با توجه به انتشار ۷۵درصدی گاز دی‌اکسید کربن از طریق احتراق سوخت، خرید انرژی‌های تجدیدپذیر سهم قابل‌توجهی در کاهش اثرات تغییرات آب‌وهوایی دارد.
در واقع خرید و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر شرکتی، به معیاری برای نشان‌دادن تعهد شرکت یا سازمان به مقابله با تغییرات آب‌وهوایی تبدیل شده است.
نرم‌افزارهای نظارت بر انرژی‌های تجدیدپذیر، حوزه جدیدی محسوب می‌شوند که به شرکت‌ها اجازه می‌دهند درباره مصرف انرژی گزارش‌شده خود به اعتبار زیادی دست یابند.
آن‌ها برای ایجاد نمای کلی سریع، دقیق و قابل‌اعتما درباره داده‌های انرژی تجدیدپذیر در زمان واقعی و انتشارات مربوطه درست شده‌اند.
این نرم افزار مدیریت انرژی مختص انرژی‌های تجدیدپذیر است و اطلاعات دقیق‌تری درباره انواع خاصی از انرژی‌های تجدیدپذیر ارائه می‌دهد.
عملکرد اصلی این سیستم، جمع‌آوری و نظارت بر منبع انرژی و انتشارات مربوط به آن، شامل ردیابی زمانی داده‌های تولید و مصرف انرژی تجدیدپذیر برای افزایش اعتبار در افشای انرژی‌های تجدیدپذیر است.
این گروه نرم‌افزاری می‌توانند داده‌های کنتور، قیمت‌ها و ابزارهای بازار، مانند EACها را هم جمع‌آوری کنند. در واقع این نرم‌افزار، ابزاری عالی برای مدیریت پورتفولیوی EACهاست و برای درک وضعیت بسیار کارساز است.

مزایا و معایب نرم‌افزار نظارت بر انرژی‌های تجدیدپذیر

مزایای این سیستم های مدیریت انرژی عبارت‌اند از:

• جمع‌آوری داده‌های مصرف انرژی از پایگاه‌های داده، و جمع‌آوری EACها از ثبت‌کننده‌های ملی را خودکار می‌کند.
• با نظارت دقیق بر منبع برق تجدیدپذیر از نیروگاه، سطح موردنیاز دانه‌بندی داده‌ها را امکان‌پذیر می‌کند، به‌ویژه برای نظارت بر هماهنگی زمانی تولید و مصرف.
• به جمع‌آوری داده‌های انرژی از شرکای زنجیره تأمین کمک کرده و به‌عنوان ابزار نظارتی بر EAC در سرتاسر زنجیره عمل می‌کند.

معایب آن هم عبارت‌اند از:

• به‌طور معمول، توانایی ردیابی و گزارش معیارهای غیرالکتریکی، مانند میزان انتشار ناشی از زباله‌ها و فرایندهای صنعتی را ندارد.

کدام نرم افزار مدیریت انرژی داده‌ها را خودکار جمع‌آوری می‌کند؟

بیشتر داده‌های انرژی مربوط به کسب‌وکار را می‌توان به‌صورت دستی جمع‌آوری و گزارش کرد. اما جمع‌آوری دستی داده‌های انرژی، فرایند زمان‌بر و پرهزینه‌ای است. ضمن آنکه احتمال خطای انسانی را هم افزایش می‌دهد.
علاوه بر این، داده‌ها برای بایگانی و بعد هم فراموشی جمع‌آوری نمی‌شوند! در واقع پس از جمع‌آوری، باید آن‌ها را پردازش، تجزیه و تحلیل کرده و به اشتراک بگذاریم تا در فرایندهای تصمیم‌گیری مفید واقع شوند.
همه این مسائل از طریق اتوماسیون جمع‌آوری داده‌های انرژی انجام‌شدنی هستند. البته هر نرم‌افزاری قابلیت‌های متفاوتی برای جمع‌آوری خودکار داده‌ها دارد که باید به آن‌ها توجه شود.

کدام سیستم های مدیریت انرژی برای مدیریت انرژی و گزارش‌گیری بهتر هستند؟

هرکدام از انواع سیستم های مدیریت انرژی مزایا و معایب خاص خودش را دارد. بهترین نتیجه را به‌طور معمول با استفاده از ترکیب همه انواع سیستم های مدیریت انرژی می‌توان گرفت.
با این روش، می‌توان نقاط قوت هر نرم‌افزار را برای ارائه راه‌حل مؤثری در مدیریت انرژی و گزارش‌دهی به حداکثر رساند.
به این مثال درباره کارکرد عملی این روش توجه کنید: فرض کنید مدیر بخش توسعه پایدار سازمانی باید گزارش سالیانه‌ای به نمایندگی از ده شعبه بین‌المللی سازمان موردنظر آماده کند.
هدف در اینجا، استفاده حداکثری از اتوماسیون، برای کاهش خطاهای انسانی و کاهش هزینه‌ها و افزایش دانه‌بندی است.
در چنین شرایطی، از انواع سیستم های مدیریت انرژی می‌توان چنین استفاده‌ای کرد:
۱. سیستم مدیریت انرژی، مکان‌هایی را که در سازمان انرژی مصرف می‌شود شناسایی و ردیابی کرده، و بازدهی انرژی کلی را داخل شرکت ارزیابی می‌کند.
۲. از طریق API با نرم‌افزار نظارت بر انرژی‌های تجدیدپذیر یکپارچه شده، و بعد داده‌های انرژی را از محل موردنظر جمع‌آوری می‌کند.
این امکان هم وجود دارد که آن‌ها را با مقایسه داده‌های شبکه هوشمند جمع‌آوری‌شده به‌طور خودکار از مرکز داده محلی بررسی نماید.
علاوه بر این، سایر ابزارهای انرژی، مانند EACها را از طریق ثبت رسمی، به‌طور خودکار جمع‌آوری می‌کند تا ضمن حمایت از ادعای استفاده شرکت از انرژی تجدیدپذیر، دید کلی روشنی نسبت به استراتژی خرید انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد کند.
۳. این داده‌ها از نرم‌افزار پایش انرژی‌های تجدیدپذیر به‌عنوان ورودی برای نرم‌افزار گزارش‌دهی پایداری، علاوه بر داده‌های مربوطه به مسائلی غیر از انرژی، مانند زباله‌هایی که از بخش‌های دیگر کسب‌وکار می‌آیند، استفاده می‌شوند.
در گام بعدی، مدیر بخش توسعه پایدار سازمان، می‌تواند گزارش پایداری جامعی ایجاد کند که بر اساس داده‌های انرژی دقیق و قابل‌اعتماد است.

جمع‌بندی

هرکدام از انواع سیستم های مدیریت انرژی مزایا و معایب خودش را دارد. اما سازمان‌های بزرگ به‌سراغ ترکیبی از این سیستم‌ها می‌روند تا از مجموع مزایایشان بهره‌مند شوند. در این مقاله، سه نوع رایج از سیستم های مدیریت انرژی را معرفی کرده و درباره بهترین روش اجرای آن‌ها توضیح دادیم.
اگر به‌دنبال شرکت باتجربه و خوش‌نامی می‌گردید که سابقه اجرای انواع سیستم های مدیریت انرژی در شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ ایرانی را داشته باشد، شرکت بهمدام می‌تواند انتخاب درجه‌یکی باشد. برای مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر دراین‌باره، با ما تماس بگیرید.

منابع:
flexidao.com
csr.mop.ir